Đô thị 15 phút là một mô hình quy hoạch mới đang được nhiều thành phố trên thế giới theo đuổi, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và nâng cao chất lượng sống đô thị. Mỗi người dân có thể tiếp cận các nhu cầu thiết yếu như nhà ở, giáo dục, y tế, giải trí… chỉ trong vòng 15 phút di chuyển. Tại Việt Nam, đây vừa là cơ hội, vừa là thách thức trong bối cảnh đô thị hóa nhanh và nhu cầu cải thiện môi trường sống ngày càng cấp thiết.

Đô thị 15 phút là gì?

“Đô thị 15 phút” (15-minute city) là mô hình quy hoạch đô thị dựa trên nguyên tắc đảm bảo mọi cư dân có thể tiếp cận các nhu cầu thiết yếu trong bán kính di chuyển 15 phút bằng phương tiện thân thiện với môi trường như đi bộ hoặc xe đạp. Đây là một cách tiếp cận nhằm cải thiện chất lượng sống, giảm sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, đồng thời thúc đẩy phát triển bền vững.

Định nghĩa cốt lõi: 6 nhu cầu thiết yếu

Trái tim của mô hình “đô thị 15 phút” nằm ở việc đảm bảo mọi cư dân có thể tiếp cận 6 chức năng xã hội thiết yếu chỉ bằng cách đi bộ hoặc đạp xe trong vòng 15 phút từ nhà của họ. Sáu chức năng này bao gồm:

Sinh sống (Living): Đây là nền tảng của mô hình. Nhà ở phải đảm bảo chất lượng, giá cả phải chăng và được đặt trong một môi trường sống an toàn, xanh, sạch. Không chỉ là nơi để ngủ, không gian sống phải được thiết kế để khuyến khích tương tác cộng đồng và gắn kết với thiên nhiên.
Lao động (Working): Thay vì những chuyến đi hàng giờ tới văn phòng ở trung tâm, mô hình này khuyến khích sự đa dạng hóa nơi làm việc. Đó có thể là các văn phòng vệ tinh của công ty lớn, không gian làm việc chung (co-working space) ngay tại địa phương, các cửa hàng, xưởng sản xuất nhỏ, hoặc thậm chí là làm việc từ xa (remote work) – một xu hướng được thúc đẩy mạnh mẽ sau đại dịch COVID-19. Mục tiêu là đưa việc làm đến gần người lao động.
Học tập (Learning): Hệ thống trường học từ mầm non đến phổ thông phải được phân bổ hợp lý để trẻ em có thể tự đi bộ hoặc đạp xe đến trường một cách an toàn. Ngoài ra, các trung tâm học tập cộng đồng, thư viện, lớp học kỹ năng cho người lớn cũng cần được tích hợp ngay trong khu dân cư, thúc đẩy một xã hội học tập suốt đời.
Mua sắm (Supplying): Nhu cầu hàng ngày về thực phẩm, hàng tiêu dùng phải được đáp ứng bởi các khu chợ địa phương, siêu thị mini, cửa hàng tiện lợi, tiệm bánh, tiệm tạp hóa… nằm rải rác trong khu phố. Điều này không chỉ tiện lợi mà còn hỗ trợ mạnh mẽ cho các doanh nghiệp nhỏ và kinh tế địa phương.
Chăm sóc sức khỏe (Caring): Việc tiếp cận các dịch vụ y tế cơ bản là tối quan trọng. Mỗi khu vực cần có các phòng khám đa khoa, trạm y tế, nhà thuốc, trung tâm vật lý trị liệu… trong khoảng cách đi bộ. Điều này đảm bảo người dân, đặc biệt là người già và trẻ em, có thể nhận được sự chăm sóc kịp thời.
Giải trí – Văn hóa (Enjoying): Chất lượng sống không chỉ đến từ các nhu cầu vật chất. Công viên, sân chơi, quảng trường nhỏ, nhà văn hóa, rạp chiếu phim, quán cà phê, nhà hàng, không gian nghệ thuật công cộng… là linh hồn của một khu phố sống động. Đây là nơi mọi người thư giãn, giao lưu, và xây dựng các mối quan hệ xã hội.

Khác với quy hoạch chức năng phân khu truyền thống (zoning theo kiểu cũ), đô thị 15 phút hướng đến mô hình “đa chức năng tích hợp” trong cùng một đơn vị không gian. Từ đó hình thành những cộng đồng đô thị năng động, có khả năng tự vận hành và ít lệ thuộc vào các khu trung tâm.

Nguồn gốc và bối cảnh ra đời

Ý tưởng “Đô thị 15 phút” được biết đến rộng rãi nhờ công trình của Giáo sư Carlos Moreno, một nhà khoa học người Colombia-Pháp, hiện là Giám đốc khoa học của Chaire ETI (Khởi nghiệp – Lãnh thổ – Đổi mới) tại Đại học Sorbonne, Paris. Ý tưởng xuất hiện trong nỗ lực tìm kiếm một giải pháp cho cuộc sống đô thị hiện đại, nơi thời gian di chuyển dài và sự phân tách không gian đã trở thành một vấn đề lớn. Mô hình này nhấn mạnh đến việc tái cấu trúc không gian đô thị sao cho mọi cư dân có thể tiếp cận được hầu hết các dịch vụ cơ bản và nhu cầu hàng ngày trong vòng 15 phút đi bộ hoặc đi xe đạp từ nhà của họ. Ý tưởng này không chỉ nhằm giảm thiểu thời gian và chi phí di chuyển mà còn góp phần vào việc giảm lượng khí thải CO2, tăng cường sức khỏe cộng đồng và cải thiện chất lượng cuộc sống đô thị.

Paris, dưới sự lãnh đạo của Thị trưởng Anne Hidalgo, là thành phố đầu tiên áp dụng chính thức mô hình này vào chiến lược phát triển đô thị và trở thành biểu tượng cho xu hướng quy hoạch xanh – nhân văn thời đại mới. Kể từ đó, đô thị 15 phút đã lan tỏa đến nhiều thành phố toàn cầu, đặc biệt sau đại dịch COVID-19 – khi người dân càng trân trọng không gian sống gần gũi, tiện lợi và an toàn hơn.

Sự khác biệt với đô thị truyền thống tại Việt Nam

Tại Việt Nam, quy hoạch đô thị lâu nay vẫn theo mô hình phân khu đơn chức năng: khu nhà ở, khu công nghiệp, khu hành chính, khu trường học… cách biệt nhau. Hậu quả là cư dân phải di chuyển xa mỗi ngày để đi học, đi làm, mua sắm hay khám bệnh – gây áp lực lên giao thông, môi trường và thời gian sống. Điều này khiến mô hình đô thị 15 phút trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Cụ thể:

Tiêu chí	Đô thị 15 phút	Đô thị truyền thống Việt Nam
Triết lý quy hoạch	Vị nhân sinh, đa trung tâm, sử dụng đất hỗn hợp (mixed-use).	Vị phương tiện, đơn trung tâm, phân khu chức năng cứng nhắc (zoning).
Cấu trúc không gian	Các khu phố tự chủ, đầy đủ 6 chức năng. Không gian công cộng được ưu tiên.	Khu ở, khu làm việc, khu công nghiệp, khu thương mại tách biệt. Không gian cho xe cơ giới chiếm ưu thế.
Giao thông	Ưu tiên đi bộ, xe đạp, và giao thông công cộng. Khoảng cách di chuyển ngắn.	Phụ thuộc vào xe máy và ô tô cá nhân. Khoảng cách di chuyển dài, thường xuyên tắc nghẽn.
Kinh tế	Thúc đẩy kinh tế địa phương, doanh nghiệp nhỏ và vừa.	Tập trung vào các trung tâm thương mại lớn, các chuỗi bán lẻ. Doanh nghiệp nhỏ gặp khó khăn.
Đời sống xã hội	Tăng cường tương tác mặt đối mặt, gắn kết cộng đồng, an ninh khu phố tốt hơn.	Lối sống khép kín, “đèn nhà ai nấy rạng”. Tương tác xã hội giảm sút.
Môi trường & Sức khỏe	Giảm ô nhiễm không khí, tiếng ồn. Khuyến khích vận động thể chất.	Mức độ ô nhiễm cao. Lối sống tĩnh tại, ít vận động.
Ví dụ thực tế	Ví dụ thực tế Một khu phố ở Paris nơi bạn có thể đi bộ đến tiệm bánh, công viên, trường học và trạm metro.	Một khu đô thị mới ở ngoại thành Hà Nội, người dân phải lái xe 15-20km vào trung tâm để làm việc và giải trí.

Rõ ràng, mô hình “đô thị 15 phút” không chỉ là một sự điều chỉnh về mặt kỹ thuật quy hoạch, mà là một sự thay đổi căn bản trong tư duy: từ việc xây dựng những thành phố cho xe hơi sang kiến tạo những thành phố cho con người. Đây là một thách thức lớn, nhưng cũng là một cơ hội vàng để Việt Nam định hình lại tương lai phát triển đô thị của mình.

Xu hướng và lợi ích khi triển khai đô thị 15 phút

Trên thế giới, đô thị 15 phút đã vượt qua giai đoạn khái niệm để trở thành chiến lược cụ thể trong nhiều chương trình quy hoạch. Mô hình được các nhà lãnh đạo đô thị, các nhà quy hoạch và cộng đồng dân cư trên khắp các châu lục đón nhận và triển khai. Sự lan tỏa nhanh chóng này đến từ những lợi ích to lớn và đa chiều mà nó mang lại, đặc biệt trong bối cảnh thế giới đang phải đối mặt với khủng hoảng khí hậu, bất bình đẳng xã hội và những cú sốc như đại dịch COVID-19.

Xu hướng triển khai trên thế giới

Hàng loạt đô thị lớn đã trở thành hình mẫu trong việc áp dụng đô thị 15 phút , mỗi nơi có một cách tiếp cận và tên gọi riêng nhưng cùng chung một mục tiêu: kiến tạo không gian sống gần gũi và tiện lợi.

Paris (Pháp): Là cái nôi của phong trào hiện đại, dưới sự thúc đẩy của Thị trưởng Anne Hidalgo, Paris đang thực hiện một kế hoạch tham vọng. Họ biến các bãi đỗ xe thành công viên mini (pocket parks), dành hàng trăm km đường cho xe đạp, “xanh hóa” sân trường và mở cửa cho cộng đồng vào cuối tuần, và khuyến khích các cửa hàng, dịch vụ quay trở lại các khu phố. Mục tiêu của Paris là tạo ra một “thành phố của sự gần gũi” (city of proximities).
Melbourne (Úc): Thậm chí trước cả khi thuật ngữ “đô thị 15 phút” trở nên phổ biến, Melbourne đã theo đuổi kế hoạch “Khu phố 20 phút” (20-Minute Neighbourhoods) từ năm 2017. Kế hoạch này tập trung vào việc tạo ra các cộng đồng địa phương sôi động, nơi người dân có thể tiếp cận hầu hết các nhu cầu hàng ngày trong vòng 20 phút đi bộ, đạp xe hoặc sử dụng giao thông công cộng. Họ nhấn mạnh vào việc hợp tác chặt chẽ với cộng đồng để xác định nhu cầu và ưu tiên của từng khu vực.
Milan (Ý): Sau khi trải qua đợt phong tỏa nghiêm ngặt do COVID-19, Milan đã nhanh chóng công bố kế hoạch “Strade Aperte” (Những con đường rộng mở). Kế hoạch này tái phân bổ không gian đường phố từ ô tô sang cho người đi bộ và đi xe đạp, với 35km đường được chuyển đổi. Họ nhận ra rằng việc giảm phụ thuộc vào giao thông công cộng đông đúc và ô tô cá nhân là chìa khóa để xây dựng một thành phố linh hoạt và an toàn hơn.
Portland, Oregon (Mỹ): Portland là một ví dụ điển hình của đô thị 15 phút ở Bắc Mỹ với kế hoạch “Khu phố hoàn chỉnh” (Complete Neighborhoods). Mục tiêu là đến năm 2030, 80% cư dân có thể dễ dàng đi bộ hoặc đạp xe để tiếp cận mọi nhu cầu cơ bản. Họ tập trung vào việc xây dựng nhà ở giá cả phải chăng, cải thiện an toàn cho người đi bộ và hỗ trợ các doanh nghiệp địa phương.
Bogotá (Colombia): Thủ đô của Colombia từ lâu đã nổi tiếng với hệ thống xe buýt nhanh (BRT) TransMilenio và chương trình “Ciclovia” – đóng cửa hàng trăm km đường vào Chủ nhật cho người dân đạp xe và đi bộ. Gần đây, họ đã nâng tầm ý tưởng này thành “Barrios Vitales” (Những khu phố sống động), một chiến lược quy hoạch vi mô nhằm tái tạo không gian công cộng, tăng cường an ninh và thúc đẩy kinh tế địa phương ở cấp độ từng khu phố.
Seoul (Hàn Quốc): Seoul đã thành công trong việc biến một cây cầu vượt cao tốc cũ kỹ giữa lòng thành phố thành công viên trên cao Cheonggyecheon nổi tiếng. Tiếp nối tinh thần đó, họ đang thúc đẩy các dự án quy hoạch “Vòng tròn cuộc sống khu phố” (Neighborhood living circle), tập trung vào việc cải thiện môi trường đi bộ và cung cấp các dịch vụ cộng đồng theo đô thị 15 phút (chăm sóc trẻ em, thư viện, trung tâm thể thao) trong bán kính 10-15 phút.

Lợi ích khi triển khai “Đô thị 15 phút”

Sức hấp dẫn của mô hình đô thị 15 phút không chỉ nằm ở sự tiện lợi. Đô thị 15 phút tạo ra một hiệu ứng gợn sóng, mang lại lợi ích sâu sắc cho kinh tế, xã hội, môi trường và sức khỏe con người, bao gồm:

Giảm phụ thuộc vào xe cá nhân và cải thiện giao thông

Đây là lợi ích rõ ràng nhất. Khi mọi thứ ở gần, nhu cầu di chuyển xa bằng ô tô, xe máy giảm mạnh. Điều này trực tiếp làm giảm tắc nghẽn giao thông, tiết kiệm hàng tỷ giờ lãng phí và giảm áp lực lên hạ tầng đường bộ. Việc giảm xe cá nhân cũng đồng nghĩa với việc giảm nhu cầu về bãi đỗ xe, giải phóng một lượng lớn không gian đô thị quý giá cho cây xanh, sân chơi và các hoạt động cộng đồng.

Tăng cường sự gắn kết cộng đồng và giao tiếp xã hội

Một khu phố được thiết kế cho người đi bộ tự nhiên sẽ thúc đẩy sự tương tác. Người ta gặp gỡ hàng xóm khi dắt chó đi dạo, khi mua bánh mì ở tiệm gần nhà, hay khi đưa con đến công viên. Những “tương tác yếu” (weak ties) này là chất keo vô hình gắn kết một cộng đồng, tạo ra cảm giác thân thuộc, an toàn và tin cậy. Các không gian công cộng chất lượng cao trở thành “phòng khách thứ ba” của cư dân, nơi diễn ra đời sống xã hội.

Thúc đẩy kinh tế địa phương và doanh nghiệp nhỏ

Khi người dân dành nhiều thời gian hơn trong khu phố của mình, họ cũng sẽ chi tiêu nhiều hơn tại các cửa hàng, quán cà phê, nhà hàng địa phương. Điều này tạo ra một vòng tuần hoàn kinh tế tích cực, nuôi dưỡng các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs) – vốn là xương sống của nhiều nền kinh tế. Một hệ sinh thái kinh doanh đa dạng và sôi động sẽ được hình thành, thay vì sự thống trị của các trung tâm thương mại lớn và các chuỗi thương hiệu đồng nhất.

Cải thiện chất lượng không khí và sức khỏe cộng đồng

Ít xe hơn đồng nghĩa với ít khí thải độc hại (CO₂, NOx, PM2.5) và ít ô nhiễm tiếng ồn hơn. Chất lượng không khí được cải thiện trực tiếp làm giảm các bệnh về đường hô hấp và tim mạch. Hơn nữa, việc khuyến khích đi bộ và đạp xe là một liều thuốc hữu hiệu cho các “căn bệnh thời hiện đại” như béo phì, tiểu đường, và căng thẳng. Một lối sống năng động hơn được tích hợp một cách tự nhiên vào thói quen hàng ngày, nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần cho mọi lứa tuổi.

Tiết kiệm thời gian, chi phí và nâng cao chất lượng sống

Hãy tưởng tượng bạn tiết kiệm được 1-2 giờ di chuyển mỗi ngày trong mô hình đô thị 15 phút . Đó là thời gian bạn có thể dành cho gia đình, cho sở thích cá nhân, để nghỉ ngơi hoặc học thêm một kỹ năng mới. Chi phí cho xăng dầu, bảo dưỡng xe, vé gửi xe cũng giảm đáng kể. Tổng hòa những yếu tố này, từ không khí trong lành hơn, cộng đồng thân thiện hơn, đến có nhiều thời gian tự do hơn, chất lượng sống của người dân được nâng lên một cách rõ rệt.

Tăng cường khả năng thích ứng và chống chịu (Resilience) trong bối cảnh hậu COVID-19

Đại dịch toàn cầu đã phơi bày sự mong manh của các hệ thống đô thị tập trung. Khi các chuỗi cung ứng toàn cầu bị gián đoạn và lệnh phong tỏa được ban hành, những cộng đồng có khả năng tự cung tự cấp tại chỗ đã cho thấy khả năng chống chịu tốt hơn nhiều. Đô thị 15 phút, với mạng lưới các dịch vụ và nhà cung cấp địa phương, giúp các khu dân cư trở nên tự chủ và linh hoạt hơn trước các cú sốc trong tương lai, dù đó là đại dịch, thiên tai hay biến đổi khí hậu.

Tổng thể lại, mô hình đô thị 15 phút không chỉ dịch chuyển về quy hoạch không gian, mà là tư duy mới về chất lượng sống đô thị. Đây là mô hình linh hoạt, nhân văn và mang lại nhiều giá trị đa chiều, xứng đáng được xem là tương lai của đô thị bền vững.

Bối cảnh quy hoạch đô thị Việt Nam hiện nay

Việt Nam đang trong giai đoạn đô thị hóa nhanh chóng với tỷ lệ đô thị hóa đạt hơn 41% và dự kiến sẽ tiếp tục tăng mạnh trong những năm tới. Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng về quy mô đô thị đang đặt ra nhiều thách thức nghiêm trọng về quy hoạch, hạ tầng và chất lượng sống.

Phân tích thực trạng: Bức tranh đô thị đa sắc thái

Mật độ dân số cao và tốc độ đô thị hóa “chóng mặt”

Việt Nam là một trong những quốc gia có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất khu vực Đông Nam Á. Dòng người từ nông thôn đổ về các thành phố lớn như Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh để tìm kiếm cơ hội việc làm và cuộc sống tốt hơn đã tạo ra một áp lực khổng lồ lên hạ tầng và dịch vụ. Mật độ dân số trong các quận lõi cực kỳ cao, dẫn đến sự quá tải về mọi mặt. Sự phát triển này thường mang tính “vết dầu loang”, thiếu kiểm soát và định hướng chiến lược dài hạn.

Hệ thống giao thông công cộng thấp

Lịch sử phát triển đã định hình nên một nền “văn hóa xe máy” ăn sâu vào tiềm thức người Việt. Chiếc xe máy nhỏ gọn, linh hoạt, có thể len lỏi vào từng con ngõ nhỏ, đáp ứng nhu cầu di chuyển. Tuy nhiên, khi số lượng xe máy bùng nổ và ô tô cá nhân ngày càng gia tăng, hệ thống giao thông này đã bộc lộ những hạn chế chết người: tắc nghẽn kinh hoàng, tai nạn, ô nhiễm không khí và tiếng ồn. Vỉa hè, không gian vốn dành cho người đi bộ, thường xuyên bị chiếm dụng làm nơi đỗ xe, kinh doanh, khiến việc đi bộ trở nên khó khăn và nguy hiểm. Hạ tầng giao thông công cộng, dù đã có những bước tiến, vẫn chưa đủ sức hấp dẫn để thay thế xe cá nhân.

Quy hoạch chức năng còn cách biệt và thiếu tính tích hợp

Tư duy quy hoạch theo kiểu “phân khu chức năng” (functional zoning) từ thế kỷ 20 vẫn còn ảnh hưởng sâu sắc. Chúng ta có những khu đô thị mới được xây dựng chỉ để ở, tách biệt hoàn toàn với nơi làm việc. Chúng ta có những khu công nghiệp, khu chế xuất khổng lồ ở ngoại thành, buộc hàng trăm ngàn công nhân phải di chuyển quãng đường rất xa mỗi ngày. Các trường đại học, bệnh viện lớn cũng thường được quy hoạch thành các cụm tập trung, tạo ra các “điểm nóng” về giao thông vào những giờ nhất định. Sự phân tách này là nguyên nhân gốc rễ của nhu cầu di chuyển khổng lồ và sự phụ thuộc vào phương tiện cá nhân.

Quy hoạch chưa theo kịp sát về nội dung và chất lượng

Một thực tế đáng buồn là tốc độ xây dựng và phát triển trên thực địa thường đi trước và bỏ xa các đồ án quy hoạch. Nhiều khu đô thị mới mọc lên nhanh chóng, đáp ứng nhu cầu về nhà ở, nhưng lại là những “ốc đảo” thiếu vắng các tiện ích xã hội đi kèm như trường học công, bệnh viện, công viên, nhà văn hóa. Người dân mua nhà ở một nơi, nhưng vẫn phải “gửi” con đi học, đi khám bệnh, đi làm và đi chơi ở một nơi khác rất xa. Quy hoạch chạy theo dự án, thiếu sự đồng bộ và tầm nhìn tổng thể, dẫn đến các đô thị phát triển không cân đối.

Phân tích tâm lý và văn hóa xã hội của người Việt:

Để áp dụng bất kỳ mô hình nào từ bên ngoài, việc thấu hiểu tâm lý và tập quán của người dân bản địa là yếu tố sống còn.

Tâm lý “an cư lạc nghiệp” và đề cao giá trị nhà đất

Với người Việt, ngôi nhà không chỉ là nơi ở mà còn là một tài sản tích lũy quan trọng nhất, là thước đo của sự thành đạt. Nhiều người sẵn sàng chấp nhận ở những khu vực xa trung tâm, di chuyển vất vả hơn để có được một ngôi nhà mặt đất rộng rãi, hoặc một căn hộ với diện tích lớn hơn. Họ ưu tiên không gian sống riêng tư bên trong ngôi nhà hơn là các tiện ích và không gian công cộng bên ngoài. Điều này đi ngược lại với triết lý của đô thị 15 phút, vốn đề cao sự cân bằng giữa không gian riêng và chung, và chấp nhận không gian ở nhỏ hơn để đổi lấy sự tiện lợi của khu vực xung quanh.

Lối sống “hướng nội” và sự tiện nghi của xe máy

So với văn hóa phương Tây, người Việt có xu hướng sống “hướng nội” hơn trong các mối quan hệ hàng xóm. Các hoạt động cộng đồng, nếu không được tổ chức tốt, thường khó thu hút người tham gia. Thêm vào đó, sự tiện lợi tuyệt đối của chiếc xe máy đã tạo ra một thói quen khó bỏ. Người ta có thể đi xe máy từ phòng khách nhà mình đến tận cửa hàng, quán ăn, mà không cần phải đi bộ dù chỉ vài trăm mét. Việc thuyết phục người dân từ bỏ sự tiện nghi “ngay lập tức” này để chuyển sang đi bộ trong điều kiện thời tiết nóng ẩm và hạ tầng đi bộ kém là một thách thức văn hóa cực lớn.

Sự phân hóa giàu nghèo và tiếp cận không gian

Sự chênh lệch giàu nghèo trong các đô thị Việt Nam ngày càng rõ rệt. Trong khi tầng lớp trung lưu và giàu có có thể lựa chọn sống trong các khu đô thị mới được quy hoạch đồng bộ, khép kín với đầy đủ tiện ích (một dạng “đô thị 15 phút tư nhân”), thì đại đa số người lao động thu nhập thấp lại phải sống trong các khu nhà trọ chật chội, các khu dân cư tự phát thiếu thốn mọi bề. Bất kỳ giải pháp quy hoạch nào cũng cần phải tính đến yếu tố công bằng, đảm bảo rằng lợi ích của “đô thị 15 phút” phải được chia sẻ cho mọi tầng lớp dân cư, chứ không phải chỉ dành cho những người có điều kiện.

Tổng kết, bối cảnh đô thị Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều vướng mắc để áp dụng mô hình đô thị 15 phút một cách toàn diện. Nó đòi hỏi một quá trình “Việt hóa” sâu sắc, một sự điều chỉnh thông minh để phù hợp với bối cảnh hạ tầng, kinh tế và đặc biệt là văn hóa – xã hội đặc thù. Tuy nhiên, đây cũng là cơ hội lớn để tái định hướng lại chiến lược quy hoạch, đặt con người và chất lượng sống lên trung tâm trong tư duy lâu dài.

Cơ hội vàng để Việt Nam chuyển mình theo mô hình “Đô thị 15 phút”

Mặc dù bối cảnh đô thị Việt Nam tồn tại nhiều vấn đề phức tạp, nhưng Việt Nam đang đứng trước nhiều cơ hội vàng hệ khi triển khai mô hình đô thị 15 phút, nhất là trong bối cảnh các đô thị mới, khu quy hoạch hoặc đang có điều chỉnh tư duy thiết kế. Điều này nhờ vào sự hội tụ của nhiều yếu tố tích cực từ hạ tầng, nhận thức xã hội cho đến các dự án tiên phong.

Tăng chất lượng sống toàn diện cho cư dân

Đây là cơ hội cốt lõi và là mục tiêu sau cùng của mọi nỗ lực quy hoạch đô thị 15 phút . “Đô thị 15 phút” đặt con người vào trung tâm, mang đến cơ hội cải thiện chất lượng sống một cách trực tiếp và sâu sắc.

Sức khỏe thể chất và tinh thần: Bằng cách giảm sự phụ thuộc vào xe cơ giới, mô hình này trực tiếp làm giảm ô nhiễm không khí và tiếng ồn – những tác nhân gây stress và các bệnh mãn tính. Quan trọng hơn, nó tích hợp hoạt động thể chất (đi bộ, đạp xe) vào thói quen hàng ngày một cách tự nhiên. Người dân có thêm thời gian và không gian an toàn để vận động, thư giãn, giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, giảm béo phì và nâng cao sức khỏe tinh thần.
Tiết kiệm thời gian và chi phí: Mỗi ngày, người dân đô thị Việt Nam lãng phí hàng giờ đồng hồ cho việc di chuyển. “Đô thị 15 phút” hứa hẹn trả lại cho họ quỹ thời gian quý giá đó. Thời gian đi đường có thể được dành cho gia đình, bạn bè, nghỉ ngơi, học tập và theo đuổi các sở thích cá nhân. Đồng thời, chi phí cho xăng dầu, bảo dưỡng xe cộ, gửi xe cũng giảm đi đáng kể, giúp giảm áp lực tài chính cho các hộ gia đình.
Gia tăng gắn kết xã hội: Một khu phố được thiết kế cho người đi bộ sẽ khuyến khích các tương tác mặt đối mặt, điều đang dần mất đi trong các đô thị lớn. Những cuộc trò chuyện ngắn với người hàng xóm, chủ tiệm tạp hóa hay phụ huynh khác ở cổng trường sẽ dệt nên một mạng lưới xã hội bền chặt, tạo ra cảm giác thân thuộc và an toàn.

Tối ưu hóa sử dụng đất và hạ tầng đô thị

Việt Nam đã và đang đầu tư những nguồn lực khổng lồ vào hạ tầng. Mô hình “đô thị 15 phút” chính là cơ hội để tối ưu hóa từng đồng vốn đầu tư và từng mét vuông đất quý giá.

Khai thác “vàng” từ các nhà ga metro: Các tuyến đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM là một khoản đầu tư công khổng lồ. Áp dụng mô hình Phát triển Định hướng Giao thông công cộng (TOD) quanh các nhà ga, tạo ra các cụm dân cư đa chức năng, mật độ cao chính là cách để tối đa hóa hiệu quả của hệ thống metro.
Chống đô thị hóa dàn trải: Thay vì phát triển theo “vết dầu loang”, mô hình đô thị 15 phút khuyến khích phát triển tập trung, lấp đầy các khu vực đã có hạ tầng. Điều này giúp tiết kiệm chi phí khổng lồ cho việc xây dựng đường sá, hệ thống điện, nước, viễn thông… đến các khu vực ngoại vi xa xôi. Nó cũng giúp bảo vệ các vành đai xanh, đất nông nghiệp và các hệ sinh thái tự nhiên quanh thành phố.
Tăng hiệu suất hạ tầng hiện có: Khi các tiện ích như trường học, trạm y tế, chợ được đặt gần khu dân cư, chúng sẽ được sử dụng hiệu quả hơn bởi chính cộng đồng địa phương. Điều này tránh được tình trạng nơi thừa, nơi thiếu, và giảm tải cho các cơ sở hạ tầng ở khu vực trung tâm vốn đã quá tải.

Đòn bẩy cho các xu hướng kinh tế mới

Mô hình đô thị 15 phút không chỉ thay đổi bộ mặt đô thị mà còn tạo ra một hệ sinh thái kinh tế năng động, linh hoạt và bền vững hơn.

Thúc đẩy kinh tế địa phương: Khi người dân sinh hoạt, làm việc và giải trí nhiều hơn trong khu phố của mình, dòng tiền sẽ được chi tiêu tại các cửa hàng nhỏ, quán cà phê, nhà hàng, dịch vụ tại chỗ. Đây là cơ hội vàng để hồi sinh các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), tạo ra một nền kinh tế địa phương đa dạng, tự cường, thay vì bị thống trị bởi các chuỗi bán lẻ lớn hay trung tâm thương mại.
Tạo môi trường lý tưởng cho kinh tế số và lao động tri thức: Xu hướng làm việc từ xa (remote work) và làm việc tự do (freelance) đang bùng nổ. “Đô thị 15 phút” cung cấp môi trường hoàn hảo cho xu hướng này bằng cách phát triển mạng lưới không gian làm việc chung (co-working space) tại các địa phương. Người lao động tri thức có thể làm việc gần nhà, giảm thiểu di chuyển, trong khi vẫn duy trì được sự kết nối và sáng tạo.

Thúc đẩy giao thông xanh và bền vững

Đây là cơ hội để Việt Nam thực hiện một bước đột phá, xây dựng một hệ thống giao thông tương lai thay vì đi theo lối mòn của các nước phát triển.

Xây dựng văn hóa giao thông mới: Thay vì chỉ tập trung vào việc mở đường cho ô tô, chúng ta có cơ hội để đầu tư nghiêm túc và bài bản cho hạ tầng đi bộ và xe đạp. Việc tạo ra các tuyến đường an toàn, rợp bóng cây, kết nối liền mạch sẽ dần hình thành một văn hóa giao thông mới, văn minh và thân thiện với môi trường hơn.
Hiện thực hóa các cam kết quốc tế: Việt Nam đã đưa ra những cam kết mạnh mẽ về việc giảm phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại COP26. Giao thông vận tải là một trong những nguồn phát thải chính. Việc thúc đẩy giao thông xanh thông qua mô hình “đô thị 15 phút” là một trong những giải pháp thực tế và hiệu quả nhất để hiện thực hóa cam kết này, nâng cao uy tín và vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Tăng tỷ lệ và chất lượng sử dụng không gian công cộng

Không gian công cộng là “lá phổi” và “trái tim” của một thành phố. Mô hình đô thị 15 phút mang đến cơ hội để tái sinh và phát huy giá trị của các không gian này.

Sử dụng hiệu quả không gian công cộng : Khi người dân dễ dàng tiếp cận các công viên, quảng trường, bờ sông, vỉa hè rộng rãi, họ sẽ sử dụng chúng nhiều hơn. Các không gian này sẽ trở thành nơi diễn ra các hoạt động văn hóa, thể thao, lễ hội, giao lưu cộng đồng. Điều này không chỉ nâng cao sức sống đô thị mà còn củng cố sự gắn kết và niềm tự hào của người dân về nơi họ sống.
Tối ưu hóa giá trị đất công: Thay vì để đất công bị bỏ hoang hay sử dụng kém hiệu quả, việc chuyển đổi chúng thành các công viên mini (pocket parks), sân chơi, vườn cộng đồng sẽ tạo ra giá trị xã hội và môi trường to lớn với chi phí không quá cao.

Hỗ trợ đô thị hoá bền vững theo định hướng của quốc gia

Việc áp dụng mô hình “đô thị 15 phút” hoàn toàn tương thích và là công cụ đắc lực để thực hiện các chiến lược phát triển lớn của Đảng và Nhà nước.

Phù hợp với Chiến lược phát triển đô thị quốc gia: Chiến lược này nhấn mạnh việc phát triển đô thị xanh, thông minh, bền vững, và xây dựng hệ thống đô thị phân bố hợp lý theo mạng lưới. “Đô thị 15 phút” với cấu trúc “đa trung tâm” chính là sự cụ thể hóa hoàn hảo cho định hướng này, giúp phân tán áp lực cho các đô thị lớn và phát triển các đô thị vệ tinh một cách cân bằng.
Góp phần xây dựng Thành phố thông minh (Smart City): Một thành phố thông minh không chỉ có công nghệ cao, mà còn phải có quy hoạch thông minh. Mô hình đô thị 15 phút tạo ra nền tảng quy hoạch để các ứng dụng công nghệ (quản lý giao thông thông minh, dịch vụ công trực tuyến, giám sát môi trường) phát huy hiệu quả tối đa, phục vụ trực tiếp cho việc nâng cao chất lượng sống của người dân.

Từ những cơ hội nêu trên, có thể thấy Việt Nam hoàn toàn có tiềm năng để triển khai đô thị 15 phút một cách linh hoạt, đặc biệt tại các khu đô thị mới, vùng vệ tinh, khu đô thị đang đôi mới và các khu tái thiết kế đô thị cũ. Tuy nhiên, để biến những tiềm năng đó thành hiện thực, cần phải đối mặt với nhiều thách thức.

Thách thức khi triển khai đô thị 15 phút tại Việt Nam

Mặc dù đô thị 15 phút mang lại nhiều hứa hẹn, việc áp dụng mô hình này tại Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều khó khăn về thể chế chính sách, hạ tầng, tâm lý người dân và nguồn lực thực tế.

Khung pháp lý quy hoạch chưa linh hoạt

Đây là rào cản ở cấp độ nền tảng, nơi các ý tưởng được định hình hoặc bị bóp nghẹt ngay từ đầu.

Quy hoạch hiện tại còn cứng nhắc, thiếu tầm nhìn tổng thể: Hệ thống quy hoạch đô thị của Việt Nam vẫn còn nặng về tính “pháp quy” và “kỹ trị”, chia thành các cấp độ (quy hoạch chung, quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết) nhưng thường thiếu sự liên kết và đồng bộ. Các đồ án quy hoạch thường có tầm nhìn ngắn hạn, tập trung vào việc phân lô, chia đất, xác định mật độ xây dựng, hệ số sử dụng đất mà ít chú trọng đến việc kiến tạo không gian sống, không gian công cộng và trải nghiệm của người dùng cuối. “Quy hoạch treo” là một thực trạng nhức nhối, cho thấy sự xa rời giữa quy hoạch trên giấy và thực tiễn cuộc sống gây khó khăn cho mô hình 15 phút.
Thiếu tối ưu hóa cho giao thông đi bộ và xe đạp: Trong hầu hết các bản vẽ quy hoạch, vỉa hè và đường dành cho xe đạp thường chỉ được xem là yếu tố phụ. Thiết kế giao cắt, bán kính quay xe, bề rộng lòng đường… đều ưu tiên tuyệt đối cho xe cơ giới. Vỉa hè thường xuyên bị cắt xẻ bởi lối ra vào tầng hầm, bị chiếm dụng, hoặc có chất lượng thi công kém, lát gạch trơn trượt, không có lối đi cho người khuyết tật.
Khó khăn trong việc cải tạo các khu đô thị hiện hữu: Trong khi việc áp dụng mô hình đô thị 15 phút cho các khu đô thị mới là tương đối dễ dàng, thì việc “retrofitting” – cải tạo lại các khu đô thị cũ, đặc biệt là các quận lõi có mật độ dân số cực cao như Hoàn Kiếm (Hà Nội) hay Quận 1, 3, 5 (TP.HCM) – là một thách thức cực đại. Quỹ đất công gần như không còn, cấu trúc nhà ống san sát, các con hẻm nhỏ và sâu, quyền sở hữu đất đai phức tạp… khiến cho việc mở rộng không gian công cộng hay xây dựng tiện ích mới là gần như bất khả thi nếu không có những cơ chế đột phá về giải phóng mặt bằng và tái định cư.

Thiếu sự đồng thuận giữa các ngành và cấp quản lý

Nếu quy hoạch là bộ não, thì quản lý là hệ thần kinh và các cánh tay. Sự thiếu phối hợp ở cấp độ này có thể làm tê liệt những ý tưởng tốt đẹp nhất.

Sự chồng chéo và thiếu phối hợp giữa các cơ quan quản lý: Việc triển khai đô thị 15 phút đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ của rất nhiều sở, ban, ngành: Sở Quy hoạch – Kiến trúc (vẽ quy hoạch), Sở Giao thông Vận tải (làm đường), Sở Xây dựng (cấp phép), Sở Tài nguyên và Môi trường (quản lý đất đai), chính quyền cấp quận, cấp phường (quản lý vỉa hè, trật tự đô thị)… Hiện nay, các cơ quan này thường hoạt động độc lập, theo chức năng nhiệm vụ của riêng mình. Một dự án làm vỉa hè có thể xung đột với kế hoạch trồng cây xanh, một tuyến phố đi bộ có thể ảnh hưởng đến phương án phân luồng giao thông…
Năng lực thực thi yếu và thủ tục hành chính phức tạp: Từ chủ trương đến hành động là một khoảng cách rất xa. Ngay cả khi có quy hoạch tốt, việc triển khai cũng gặp vô vàn rào cản về vốn, về thủ tục đấu thầu, giải phóng mặt bằng, và năng lực của đơn vị thi công. Các quy trình hành chính phức tạp, kéo dài làm nản lòng các nhà đầu tư và làm chậm tiến độ các dự án công. Việc quản lý sau đầu tư cũng là một vấn đề, nhiều công viên, sân chơi được xây dựng xong nhưng lại thiếu kinh phí duy tu, bảo dưỡng, dẫn đến xuống cấp nhanh chóng.
Thiếu dữ liệu và công cụ hỗ trợ ra quyết định: Quy hoạch và quản lý đô thị hiện đại đòi hỏi phải dựa trên dữ liệu lớn (big data) về di chuyển, về thói quen tiêu dùng, về nhu cầu dịch vụ của người dân. Hiện tại, việc thu thập, phân tích và ứng dụng dữ liệu trong quản lý đô thị ở Việt Nam vẫn còn rất hạn chế. Các quyết định phần nhiều vẫn dựa trên kinh nghiệm và cảm tính, thay vì các mô hình phân tích khoa học.

Bài toán lợi ích người dân

Đây là thách thức “mềm” của đô thị 15 phút nhưng lại là khó vượt qua nhất, bởi nó liên quan đến việc thay đổi những thói quen đã ăn sâu vào tiềm thức qua nhiều thế hệ.

Sự “tôn sùng” tiện nghi của xe máy: Như đã phân tích, chiếc xe máy mang lại một sự tiện lợi tức thời mà đi bộ hay xe đạp khó có thể sánh bằng, đặc biệt trong những chuyến đi ngắn. Thuyết phục một người dân đi bộ 500m dưới trời nắng 38°C để mua một mớ rau thay vì phóng xe máy 1 phút là điều không hề đơn giản. Điều này đòi hỏi không chỉ hạ tầng đi bộ phải thật tốt (có mái che, cây xanh, an toàn) mà còn cần một cuộc vận động thay đổi nhận thức lâu dài.
Sự quen thuộc với mô hình sinh hoạt và làm việc cũ: Hàng triệu người đã quen với nhịp sống hàng ngày là di chuyển từ nhà ở quận ven vào làm việc tại các quận trung tâm. Toàn bộ mạng lưới xã hội, các mối quan hệ công việc, các dịch vụ quen thuộc của họ đều gắn với mô hình này. Việc chuyển đổi sang một mô hình “làm việc gần nhà” sẽ gây ra những xáo trộn lớn về việc làm, thu nhập và cả các mối quan hệ xã hội. Người lao động cần có việc làm phù hợp tại địa phương, và các doanh nghiệp cũng cần có lý do (kinh tế, chính sách) để di dời hoặc mở chi nhánh ra khỏi khu vực trung tâm.

Vượt qua những thách thức này đòi hỏi một cam kết chính trị mạnh mẽ, một chiến lược tổng thể và dài hạn, sự kiên trì, và đặc biệt là sự tham gia của toàn xã hội, từ nhà hoạch định chính sách đến từng người dân.

Giải pháp và khuyến nghị cho việc áp dụng mô hình tại Việt Nam

Trước những cơ hội đầy hứa hẹn nhưng cũng không ít thách thức, Việt Nam cần có lộ trình cụ thể và linh hoạt để triển khai thành công mô hình đô thị 15 phút. Dưới đây là một số nhóm giải pháp và khuyến nghị thiết thực để triển khai mô hình đô thị 15 phút như sau:

Giải pháp ngắn hạn

Đây là những hành động có thể triển khai đô thị 15 phút tương đối nhanh, chi phí không quá lớn nhưng có tác động trực quan, giúp người dân trải nghiệm và dần tin tưởng vào sự thay đổi. Triết lý ở đây là “Làm trước, Hoàn thiện sau” (Do-First, Perfect-Later), hay còn gọi là “Quy hoạch Đô thị Chiến thuật” (Tactical Urbanism).

Thiết kế lại hệ thống giao thông vi mô (Micro-mobility):

Thu hẹp làn xe: Tại các tuyến đường không phải trục chính, có thể giảm bớt số làn xe cơ giới (ví dụ từ 4 làn xuống 2 làn) để dành không gian cho làn đường xe đạp được bảo vệ, vỉa hè rộng hơn, và dải cây xanh.
Ưu tiên cho người đi bộ: Nâng cấp, cải tạo vỉa hè một cách đồng bộ, sử dụng vật liệu chống trơn, hạ thấp lề đường tại các lối băng qua, lắp đặt đèn tín hiệu ưu tiên cho người đi bộ. Nghiên cứu lắp đặt mái che, phun sương tại một số tuyến đi bộ chính để giảm tác động của thời tiết.
Phố đi bộ cuối tuần: Nhân rộng mô hình thành công của phố đi bộ Hồ Gươm ra các khu vực khác. Có thể bắt đầu bằng việc đóng cửa một vài tuyến phố nhỏ trong các khu dân cư vào tối cuối tuần để tạo không gian cho trẻ em vui chơi, người lớn giao lưu, và các hoạt động văn hóa, ẩm thực đường phố.

Ưu tiên các khu vực tiềm năng để thí điểm:

Thay vì cố gắng thay đổi toàn bộ Hà Nội hay TP. Hồ Chí Minh cùng một lúc, hãy chọn ra một vài đô thị loại II, loại III có quy mô vừa phải, đặc trưng riêng để làm thí điểm mô hình đô thị 15 phút.

Huế: Với di sản văn hóa, cảnh quan sông nước và quy mô nhỏ gọn, Huế là ứng cử viên lý tưởng cho một “đô thị 15 phút”. Trọng tâm là kết nối các di tích, khu dân cư truyền thống và các không gian xanh ven sông bằng mạng lưới đi bộ và xe đạp.
Đà Lạt: Với khí hậu mát mẻ và địa hình dốc đặc trưng, Đà Lạt có thể trở thành một “đô thị 15 phút” độc đáo. Thách thức về địa hình có thể được giải quyết bằng các hệ thống thang cuốn công cộng, xe đạp điện trợ lực và các tuyến đi bộ cảnh quan.
Cần Thơ: Là trung tâm của Đồng bằng sông Cửu Long, Cần Thơ có thể xây dựng mô hình “đô thị 15 phút ven sông”, tận dụng hệ thống kênh rạch để phát triển giao thông thủy công cộng (water bus) kết hợp với các khu phố đi bộ sầm uất ven sông. Thành công từ các mô hình thí điểm này sẽ là bài học kinh nghiệm quý báu và là nguồn cảm hứng để nhân rộng ra các đô thị lớn hơn.

Giải pháp trung và dài hạn: Tái cấu trúc đô thị từ gốc

Để triển khai mô hình đô thị 15 phút cần những thay đổi mang tính chiến lược, đòi hỏi sự quyết tâm chính trị, cải cách thể chế và đầu tư lớn.

Sửa đổi chiến lược quy hoạch đô thị quốc gia:

Luật hóa “sử dụng đất hỗn hợp”: Cần sửa đổi Luật Quy hoạch Đô thị và các văn bản liên quan để đưa nguyên tắc “sử dụng đất hỗn hợp” (mixed-use) trở thành yêu cầu bắt buộc trong các đồ án quy hoạch phân khu và chi tiết. Thay vì các khu “chỉ để ở”, quy hoạch phải yêu cầu tích hợp tỷ lệ nhất định cho thương mại, dịch vụ, văn phòng và không gian công cộng.
Tích hợp TOD vào quy hoạch: Quy hoạch chung của các thành phố lớn phải lấy mạng lưới giao thông công cộng (đặc biệt là metro) làm xương sống. Xung quanh các nhà ga phải được quy hoạch thành các trung tâm (hub) mật độ cao, đa chức năng theo đúng mô hình TOD.

Tái phân bổ lao động và khuyến khích mô hình việc làm tại chỗ:

Chính sách cho doanh nghiệp: Ban hành các chính sách ưu đãi (về thuế, tiền thuê đất) để khuyến khích các công ty lớn đặt văn phòng chi nhánh tại các quận ven và các đô thị loại II, III thay vì tập trung toàn bộ ở khu vực lõi.
Hỗ trợ Co-working và Freelancer: Chính quyền địa phương có thể hỗ trợ thành lập và phát triển mạng lưới các không gian làm việc chung (co-working space) với giá cả phải chăng tại các khu dân cư. Điều này phục vụ cho xu hướng làm việc từ xa và đội ngũ lao động tự do ngày càng tăng.

Đổi mới cách tiếp cận quy hoạch:

Quy hoạch có người dân tham gia từ đầu: Cần tạo cơ chế để người dân, chuyên gia và doanh nghiệp địa phương tham gia đóng góp ý kiến ngay từ đầu – qua khảo sát, hội thảo và nền tảng trực tuyến.
Ứng dụng công nghệ và dữ liệu: Đầu tư vào hệ thống thu thập và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) từ camera giao thông, dữ liệu di động, dữ liệu giao dịch… để hiểu rõ nhu cầu và hành vi của người dân. Sử dụng các công cụ mô phỏng 3D, thực tế ảo (VR) để giúp người dân hình dung và góp ý cho các phương án quy hoạch một cách trực quan.
Thành lập “Ban chỉ đạo liên ngành”: Để giải quyết vấn đề “quyền anh, quyền tôi”, cần thành lập một cơ quan điều phối đủ mạnh ở cấp thành phố, ví dụ như “Ban chỉ đạo Phát triển Đô thị Bền vững”, có sự tham gia của lãnh đạo các sở, ngành liên quan và do một lãnh đạo cao nhất của thành phố đứng đầu, để đảm bảo sự đồng bộ và quyết liệt trong thực thi.

Quá trình chuyển đổi này là một cuộc marathon, không phải là một cuộc chạy nước rút. Nó đòi hỏi sự kiên trì, tầm nhìn và sự chung tay của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội.

Kết luận

Trong bối cảnh thế giới đối mặt với khủng hoảng môi trường, sức khỏe và bất bình đẳng xã hội, mô hình đô thị 15 phút nổi lên như một giải pháp quy hoạch nhân văn, bền vững và đặt con người làm trung tâm. Bằng cách tối ưu thời gian sống, tăng kết nối cộng đồng và giảm phụ thuộc vào phương tiện cá nhân, mô hình này giúp nâng cao chất lượng sống đô thị. Để hiện thực hóa tại Việt Nam, cần một hành lang chính sách linh hoạt, sự tham gia thực chất của người dân và chiến lược đầu tư dài hạn cho hạ tầng, công nghệ và nguồn lực. Với quyết tâm phát triển xanh và bao trùm, đô thị 15 phút không chỉ là xu hướng, mà là một nhu cầu tất yếu cho tương lai đô thị Việt Nam.

Đánh giá post

Đô thị 15 phút là gì? Cơ hội và thách thức khi áp dụng tại Việt Nam